Page 554 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi - Chava Rosenfarb. Drzewo życia - tom pierwszy.

było możliwe, aby przedłużyć życie mieszkańców getta. Przyznaje się też do
niektórych błędów oraz do tego, że władza i prestiż były dla niego ważne. W pro-
cesie oprócz duchów byłych mieszkańców getta uczestniczą jako świadkowie
postaci historyczne – Juliusz Cezar, Napoleon Bonaparte, Winston Churchill.
Mimo argumentów przeciwko Rumkowskiemu, autor sztuki nie zdecydował się
wydać wyroku skazującego bądź ułaskawiającego starca. Znalazł salomonowe
wyjście. Jeśli ludzkość będzie żyła w pokoju, Rumkowski będzie mógł pójść do
nieba, jeśli zaś będzie inaczej – trafi ponownie do piekła. Warto zaznaczyć, że
wiele lat później Andrzej Bart w Fabryce muchołapek wykorzystał analogiczny
2
pomysł sądu nad Rumkowskim i włączenia historycznych postaci w opowieść
o getcie i jego przywódcy.
Kilkanaście lat po wojnie została napisana inna powieść o łódzkim getcie.
Jej autor – František Kafka – w październiku 1941 roku był deportowany z Pragi
czeskiej do Łodzi zamienionej już wówczas w Litzmannstadt. Po zakończeniu
wojny zaczął publikować opowiadania napisane w getcie. W 1962 roku ukazała
się jego powieść Kruta leta, cztery lata później opublikowano jej polskie tłuma-
czenie pt. Okrutne lata . Jak podkreślał autor w swej książce starał się przed-
3
stawić psychologię zbiorowości, w tym psychologię transportu praskich Żydów,
z którymi przybył do Łodzi. Opisał także konflikt zachodniego i wschodniego
żydostwa, stopienie się tych dwóch światów, ich symbiozę i wspólną zagładę.
Pokazał również grupę osób z tak zwanego „samorządu żydowskiego”, a więc
Rumkowskiego i dwóch wymyślonych doradców, masy zniewolonych ludzi, wy-
zyskiwaczy, donosicieli oraz członków policji żydowskiej, tzw. sonderowców. Jak
u Chavy Rosenfarb opisywane przez Kafkę wydarzenia oparte są na faktach,
w części z nich sam uczestniczył. Autor zachował także niektóre nazwiska, m.in.
Rumkowskiego i Biebowa, choć ich działalność przedstawiona w książce nie jest
całkowicie zgodna z rzeczywistością. Pisarz połączył wydarzenia autentyczne
z fikcją. Podobnie jak u wielu innych autorów, którzy przeżyli getto, ocena Rum-
kowskiego nie jest tu jednoznaczna, choć autor przyznaje, że Prezes pragnął
ocalić „najlepszą część narodu żydowskiego”.
Osoba Przełożonego Starszeństwa Żydów wielokrotnie poruszała wyobraź-
nię twórców podejmujących temat łódzkiego getta. Dla jednych był on zwykłym
kupcem handlującym ludzką krwią, „kontrahentem, który w zamian za talerz
zupy proponował katorżniczą pracę każdej pary rąk”, „Żelaznym Starcem na
odcinku kilku parszywych łódzkich ulic, stanowiących jego cesarstwo, karykaturą
wyposażoną we władzę”, jak w opowiadaniu Adolfa Rudnickiego Kupiec łódzki .
4

2 Andrzej Bart, Fabryka muchołapek, Warszawa 2008.
3 František Kafka, Okrutne lata, Łódź 1966.
552 4 Adolf Rudnicki, Kupiec łódzki, Warszawa 1963.